-
1 төтен чигү
1) кури́ть таба́к2) жить в своём до́ме, вести́ своё хозя́йство -
2 чигү
I перех.вышива́ть/вы́шить, расшива́ть/расши́ть (носовой платок, полотенце, тюбетейку и т. п.) || вышива́ние, вы́шивка || вышива́льный- чигү чигү
- чигү энәсе IIв сочет. с некот. сущ. переноси́ть/перенести́, пережива́ть/пережи́ть, испы́тывать/испыта́ть; см. тж. кичерүIII -
3 төтен
сущ.1)а) дым, дымо́к; чад || дымово́йтәмәке төтене — таба́чный дым
төтен торбасы — дымохо́д;
б) дымо-төтен юллыгы — дымохо́д
төтен йоткыч — дымопоглоти́тель
2) перен.; разг.а) интригу́ющая весть, осужде́ние, спле́тни; пересу́дытөтен тарату — распространя́ть спле́тни (о ком-л.)
б) осужда́ющий намёкэт күзе төтен белмәс — (посл.) бессты́жих глаз и дым неймёт (букв. соба́чий глаз не чу́вствует ды́ма)
3) ист. "дым", двор, тя́гло ( единица счёта податного населения во многих древних государствах)төтен башыннан — поды́мно, подво́рно; поды́мный, подво́рный
йөз егерме төтен — сто два́дцать податны́х дворо́в
•- төтен чыгару
- төтен салу
- төтен салымы
- төтен налогы••төтен булып очу — исче́знуть, рассе́яться ( словно дым)
төтен җибәрү — пусти́ть пыль (дым) в глаза́
төтен тавы — возду́шный за́мок (невозможные, неосуществимые обещания, планы, мечты и т. п.)
төтен чыкканчы — прост. до упа́ду ( о пляске), до кро́ви и́з носу ( о работе), до бе́лой горя́чки ( о пьянстве)
төтене йөри — понима́ет толк (в чём-л.), смы́слит
төтене кыек — врёт, привира́ет, пыта́ется обма́нывать
төтене туры (чыга, йөри) — говори́т ве́рно, пра́вильно, и́скренне, не врёт
- төтен чигүтөтеннән котылып, утка төшү — из огня́ да в по́лымя
- төтен чыга
- төтен генә чыга -
4 михнәт чигү
= михнәт күрү жить в кра́йней нужде́, терпе́ть му́ки, страда́ть; ма́ятьсярәхәтен күргәнсең, михнәтен дә күр — (посл.) лю́бишь ката́ться, люби́ и са́ночки вози́ть
бик күп михнәт чиккән (күргән) — многострада́льный, му́ченический
-
5 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
6 гайрәт
сущ.1) му́жество, отва́га; сме́лостьгайрәт белән тулган йөрәгебез — испо́лнены отва́гой на́ши сердца́
мин үземдә көч, гайрәт сиздем — я почу́вствовал в себе́ си́лу, му́жество
2)а) мощь, гро́зная си́ла ( человека или животного)гайрәте берлән барча җанварларны калтыраткан арыслан — лев, устраша́ющий свое́й мо́щью всех звере́й
б) си́ла, эне́ргия; энерги́чностьгайрәтем юк — нет сил (эне́ргии)
аякларымның гайрәте китте — но́ги обесси́лели
3) пыл, жар, ого́нь; рве́ние; стра́стность; стра́стная пре́данность, фанати́змбөтен гайрәтен туплап — со всей стра́стностью; с душе́вным подъёмом
бөтен гайрәте бушка китте — весь его́ пыл оказа́лся напра́сным
4) перен. гра́дус, кре́пость ( спиртных напитков)колмак җимеш суына гайрәт өсти — хмель уси́ливает кре́пость насто́йки
••- гайрәт бирүярлы эше гайрәт белән, байның эше кодрәт белән (бара) — (посл.) бедня́к берёт эне́ргией (добыва́ет за счёт свои́х физи́ческих сил), а бога́тый - могу́ществом (бога́тством)
- гайрәт итү
- гайрәт кайтаргыч
- гайрәт кайту
- гайрәт кертү
- гайрәт керү
- гайрәт күрсәтү
- гайрәт ору
- гайрәт чәчү
- гайрәт чигерү
- гайрәт кайтару
- гайрәт чигү
- гайрәт сүнү -
7 рәхәт
1. сущ.1) блаже́нство, наслажде́ние, удово́льствие; не́га; прия́тность разг.; отра́да, усла́да уст.үз рәхәте турында гына кайгырту — забо́титься то́лько о своём удово́льствии
рәхәтен яраткач, михнәтен дә ярат — (погов.) лю́бишь удово́льствие, люби́ и хло́поты (труды́); лю́бишь ката́ться, люби́ и са́ночки вози́ть
михнәтсез рәхәт юк — (погов.) без труда́ (муче́ния) нет и отра́ды
яшәү рәхәте — удово́льствие (сча́стье) жить
2) бла́готормыш рәхәтләре — бла́га жи́зни
3) уст. споко́йствие, поко́й, безмяте́жностькичке рәхәт — вече́рний поко́й
2. прил.иртә туды - михнәт туды, кич туды - рәхәт туды — (посл.) у́тро прино́сит хло́поты (труд), а ве́чер - поко́й (споко́йствие)
1) благода́тный, прия́тный, счастли́вый, блаже́нный, благослове́нныйрәхәт кич — благода́тный ве́чер
рәхәт гаилә тормышы — счастли́вая семе́йная жизнь
2) споко́йный, безмяте́жныйрәхәт йокы күрмәү — не ви́деть споко́йного сна
3. нареч.рәхәт көннәр көтү — ожида́ть безмяте́жных дней
1) споко́йно, безмяте́жно, сча́стливорәхәт йоклау — споко́йно (безмяте́жно) спать
рәхәт (итеп) елмаю — сча́стливо улыба́ться
2) в знач. сказ. благода́ть, блаже́нство; хорошо́; чуде́сномонда нинди рәхәт! — кака́я тут благода́ть
кичләрен бигрәк рәхәт — вечера́ми осо́бенно хорошо́
монда сулыш алулары да рәхәт — здесь и ды́шится хорошо́
•- рәхәт күрү
- рәхәт табу
- рәхәт тормыш
- рәхәт чигү
- рәхәт сөрү
- рәхәт яшәү
- рәхәт тору
- рәхәтен күрү
- рәхәткә бирелү
- рәхәткә чуму
- рәхәткә чыгу
- рәхәттә йөзү
- рәхәттә тору -
8 газап
сущ.1) му́ка, муче́ние, страда́ние, терза́ниеачлык газабы — му́ки го́лода
көнчелек газабы кичерү — испы́тывать му́ки (терза́ния) ре́вности
үлем газабы — му́ки сме́рти, предсме́ртные му́ки, аго́ния
вөҗдан газабы — муче́ния, угрызе́ния со́вести
2) пы́тка, истяза́ния, жесто́кие муче́ния, му́кианың бөтен тормышы газапка әйләнде — вся его́ жизнь преврати́лась в пы́тку
3) невзго́ды, тя́готы, тя́гости; тру́дности, затрудне́ния; больши́е уси́лия, напряже́ниетормыш газабы — невзго́ды жи́зни
юл газабы — тя́готы доро́ги
газап белән балалар үстерү — с больши́м трудо́м расти́ть дете́й
•- газап күрү
- газап чигү
- газап чигүче
- газапка салу -
9 кыру
I перех.1) скобли́ть, подска́бливать/подскобли́ть; соска́бливать/соскобли́ть || скобле́ниебүрәнә кыру — скобли́ть бревно́
идәннән балчык кыру — соска́бливать гли́ну с по́ла
2) брить, побри́ть; сбрива́ть/сбрить; подбрива́ть/подбри́ть, обри́ть || бритьё, подбрива́ниесакал кыру — брить бо́роду
чигә кыру — обри́ть висо́к (во́лосы на виске́)
3)а) скребну́ть/скрести́; чи́стить, вы́чистить, выскрёбываябасманы кыру — вычища́ть ступе́ньки ( скребком)
б) очища́ть/очи́стить || очище́ние от ве́рхнего сло́я ( моркови)4) см. кыршуитек аякны кыра — сапоги́ натира́ют но́ги
5) точи́ть, выта́чивать/вы́точить ( на токарном станке) || точе́ние6) тере́ть, протира́ть/протере́ть || протира́ние (овощей, мяса через тёрку, тёркой)7) перен. скребну́ть/скрести́ ( на душе), точи́тькүңелне кыру — по́ртить настрое́ние
•- кырып бетерү
- кырып карау
- кырып тазарту
- кырып ташлау
- кырып чыгу II перех.1) истребля́ть/истреби́ть || истребле́ниедошманны кыру — истребля́ть враго́в
пулемёттан кыру — истребля́ть из пулемёта
2) громи́ть, разгроми́ть || погро́м, разгро́м (произведённый кем-л.)бөтен бүлмәләрне кырып йөри — громи́т все ко́мнаты (весь дом)
3) ирон. наде́лывать/наде́лать (дела́)ни кырдың инде? — ну, что ты наде́лал?
күп эш кырды дисеңме? — ду́маешь, он мно́го наде́лал дел?
••кырган (кыргансың) икән! — налома́л же (ты) дров!
См. также в других словарях:
багана — 1. Вертикаль торышта кузгалмаслык итеп җиргә беркетелгән бүрәнә, юан терәү һ. б.. Һавага текә күтәрелгән ялкын, төтен, тузан һ. б. тур. 2. күч. Яссылык яки өслектә буй буй төшкән нәрсәләр: юллар, сызыклар; мәс. чигүдә, бәйләүдә һ. б. орнаментлы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ваем — Берәр нәрсә турында кайгырту, борчылу. Гомумән борчу, кайгы хәсрәт яшь картайтмый, ваем картайта – бөтен илдә сугыш ваемы. ВАЕМ ЧИГҮ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күчергеч — 1. Өлге, үрнәк (чигү, тегү эшендә) 2. Башкаларга үрнәк булырлык нәрсә 3. Әйләнү хәрәкәтен җайланманың башка өлешенә күчерү механизмы 4. Эшне, хәрәкәтне үзгәртү җайланмасы 5. Күчермә алу өчен хезм. итә торган к. кәгазь … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рәхәт — (РӘХӘТЛЕК) (РӘХӘТЛӘНДЕРҮ) (РӘХӘТЛӘНҮ) – 1. Күңелле, җанга ягымлы, ләззәтле кичерешләр, сиземләүләр нәтиҗәсендә туган шатлык, канәгатьләнү хисе, ләззәт, җан тынычлыгы. РӘХӘТ КҮРҮ – Яхшы яшәү. РӘХӘТЕН КҮРҮ – Нәр. б. игелеген, файдасын тату. РӘХӘТ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
